Azsaylı xalqlar KİV-də

İTV: ""Yeni Gün" səhər proqramında hər gün saat 9.50 də ölkəmizdə yaşayan müxtəlif xalqların dillərində musiqilər təqdim edilir"

Hər bir dövlətin demokratik inkişafının bir ölçüsü də onun öz ərazisində yaşayan azsaylı xalqlara olan münasibətidir. Dünyanın əksər çoxmillətli dövlətləri sırasında Azərbaycan Respublikası da var. Bu gün Azərbaycan yerli aborigen tayfa birləşmələri və xalqları ilə yanaşı öz taleyini bu torpağa bağlayan bir sıra milli azlıqların, azsaylı xalqların və etnik qrupların da doğma vətəninə çevrilib. Bəllidir ki, hər bir xalqın mədəniyyətinin tanıdılmasında, təbliğində kütləvi informasiya vasitələrinin rolu çox böyükdür.
Əgər mədəniyyət baxımından mürəkkəb vəziyyət yaranırsa, bu vəziyyətin şərh olunmasında, geniş ictimaiyyətə çatdırılmasında medianın, bu barədə yazan, televiziya və radio üçün materiallar hazırlayan jurnalistlərində üzərinə mühüm məsuliyyət düşür. Bu, Qafqaz kimi etnik baxımdan çox zəngin, müxtəlif xalqların və millətlərin yaşadığı region üçün xüsusilə əhəmiyyətlidir. Bəs görəsən Azərbaycanda Kütləvi İnformasiya Vasitələrində azsaylı xalqlara münasibət və əməkdaşlıq hansı səviyyədədir?
"Unikal" bu sualla öncə etnik mədəniyyətlərin carçısı olan İctimai Televiziya və Radio Yayımları şirkətinin münasibətini öyrənib. Şirkətdən "Unikal"ın sorğusuna cavab olaraq bildirilib ki, Azərbaycanda KİV hər zaman ölkəmizdə yaşayan azasaylı xalqlara qarşı həssaslıq nümayiş etdirib, etnik xalqların mediada söz haqqını tanıyıb: "İctimai Televiziya və Radio cəmiyyətin bütün təbəqələrinin maraqlarını ifadə edən, tamaşaçıya və dinləyiciyə yalnız həqiqəti çatdıran, vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasına və siyasi plüralizmə əsaslanan kütləvi informasiya vasitəsi olduğuna görə ölkə teleməkanında ilk dəfə olaraq, məhz İctimai Televiziyada milli azlıqlar üçün müxtəlif məzmunlu və formatlı verilişlər yayımlanırdı. Bu verilişlərin hazırlanması işi professional jurnalist kimi tanınan, bu sahənin yaxşı bilicisi olan Rauf Rəcəbova həvalə olunmuşdu. İstedadlı jurnalistlər və rejissorlar tərəfindən hazırlanan verilişlərdə milli azlıqların, azsaylı xalqların və etnik qrupların tarixi, adət-ənənəsi, dini, dili, mədəniyyəti, folkloru, mətbəxi haqqında məlumatlar geniş əksini tapırdı. Azərbaycanın etnik xəritəsində xüsusi yeri olan ölkəmizin şimal bölgəsində yaşayan ləzgilər, tatlar, taleyini bu torpağa bağlayan ölkəmizin cənub bölgəsində yaşayan talışlar, etnik rəngarəngliyinə görə fərqlənən Zaqatala və Qax rayonlarında yaşayan avarlar, ingiloylar,axaklar, Azərbaycanın Qafqaz dilləri ailəsinin ləzgi qrupuna daxil olan saxurlar, Qəbələ rayonunda yaşayan udilər, əsrlər boyu Azərbaycan xalqı ilə qardaşlıq və dostluq şəraitində yaşayan dag yəhudiləri, XX yüzillikdə ağır məhrumiyyətlərlə qarşılaşan, bir neçə dəfə deportasiyaya məruz qalan vətən, yurd sevgisi ilə yaşayan Ahıska türkləri, Azərbaycanda yaşayan milli azlıqların nümayəndələrindən olan ruslar, ukraynalılar, polyaklar, almanlar, gürcülər, tatarlar, eləcə də taleyini əbədi olaraq yurdumuza bağlayan digər xalqlar haqqında hazırlanan verilişlər təkcə həmin xalqların nümayəndələri tərəfindən deyil, bütövlükdə cəmiyyətimiz tərəfindən də çox maraqla qarşılanırdı.
Sonralar bir müddət müəyyən səbəblərdən bu cür verilişlərin hazırlanmasında fasilə yaranmışdı. Lakin son aylarda İctimai Televiziyanın baş direktoru Cəmıl Quliyevin tövsiyəsi ilə efirə vəsiqə qazanan bir sıra maraqlı proqramlar sırasında azsaylı xalqlarla bağlı verilişlərə də geniş yer verilir. Artıq yenidən ölkəmizdə yaşayan azsaylı xalqların və milli azlıqların adət ənənələri,eləcə də onların musiqilərı geniş təbliğ olunur. "Yeni Gün" səhər proqramında hər gün saat 9.50 də ölkəmizdə yaşayan müxtəlif xalqların dillərində musiqilər təqdim edilir. Onu da qeyd edək ki, şirkətin Çarçıfilm departamentinin əməkdaşları demək olar ki, hər ay azsaylı xalqların həyatı, mədəniyyəti və məişəti mövzusunda filmlər hazırlayır, tamaşaçılara təqdim edirlər".
Milli azlıqlar üzrə araşdırmaçı-jurnalist Niyaz Niftiyev isə "Unikal"a müsahibəsində deyib ki, mediada etnik xalqların təbliğatına, onların problemlərinin, mədəniyyətinin işıqlandırılmasına heç bir məhdudiyyət qoyulmur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu tərəfindən media üçün elan olunan layihələrdə azsaylı xalqlarla bağlı mövzular təklif olunur: "Azərbaycan demokratik, hüquqi dövlət quruculuğu istiqamətindəki fəaliyyətində milli azlıqların hüquqlarının qorunmasına xüsusi diqqət yetirir. Azərbaycan dövləti əhalisinin çoxmillətli olmasını özünün tarixi nailiyyəti hesab edir və milli-mədəni rəngarəngliyi cəmiyyətin zənginliyinə xidmət edən amil kimi dəyərləndirir. Azərbaycan qanunvericilik aktlarında milli azlıqların hüquqlarının qorunması ilə bağlı konkret maddələr var. Bu müddəalardan dolayı milli azlıqlar nəinki Azərbaycanda mətbuatda çıxış edə bilər, hətta kütləvi informasiya vasitələri belə təsis edə bilirlər. Necə ki, edirlər. Bu gün Azərbaycanda sayından asılı olmayaraq bir çox milli azlıqlar həm yazılı, həm də internet portallara sahibdirlər. Məsələn, "Samur", "Talişo Sədo", "Dəngi Kürd" ləzgi, talış və kürd dillərində nəşr olunur, Yəhudi Cəmiyyəti "Soxnut" isə "Əziz" qəzetini nəşr edir. Talış.org, udi.az, www.xinaliq.com və s. onlarla internet saytlar mövcuddur.
Eyni zamanda Azərbaycan dövlət radiosu bir ay ərzində talış, kürd, ləzgi dilində ayrı-ayrılıqda 1 saat 20 dəqiqə, gürcü dilində 2 saat 40 dəqiqə, erməni dilində 1 saat 30 dəqiqə, rus dilində isə 15 saatdan çox verilişlər yayımlayır. Sonuncu rəqəm həm də AzTV-1-ə aiddir. Bütün ölkə ərazisində yayımlanan özəl kanallardan "ANS", "Lider", "Azad Azərbaycan" və "Space" kanallarında rus dilində verilən verilişlərin həcmi sutka ərzində verilən verilişlərin 25-30%-ni təşkil edir. Regional telekanallarda rus dilindəki verilişlərin həcmi 25-40% təşkil edir. Həmçinin milli azlıqların kompakt şəkildə yaşadığı Xaçmazda "Xaçmaz TV", Qubada "Xəyal TV" və "Qütb TV", Lənkəranda "Cənub TV" kimi yerli telekanallar fəaliyyət göstərir. Balakən rayonunda yerli radio ilə azsaylı xalq olan avar dilində, Xaçmaz rayonunda isə ləzgi və tat dillərində verilişlər yayımlanır".
N. Niftiyev deyir ki, bunlardan əlavə istər dövlət, istərsə də özəl teleradio kanallarında musiqili, sənədli və etnoqrafik xarakterli verilişlərdə milli azlıqların dillərindən geniş istifadə olunur: "Burada xüsusi məqam ondan ibarətdir ki, Milli Televiziya və Radio Şurası ölkədə yayımlanan teleradio yayımçılarına milli azlıqların hüquqlarına hörmətlə yanaşmağı tövsiyə edir, yeni yaranan teleradio kanallarından bəziləri milli azlıqların dillərindən istifadəyə meylli yayımçılara üstünlük verir. 2002-ci il 01-31 dekabr və 2003-cü il 15 yanvardan - 15 fevrala qədər milli azlıqlarla bağlı gündəlik qəzetlərin monitorinq aparılıb. Monitorinq zamanı məşhurluq reytinqinə və bu mövzuya daha çox müraciət etmələrini nəzərə alıb 8 qəzet tədqiq olunub. Bunlar "Xalq qəzeti", "Yeni Azərbaycan", "Azadlıq", "Yeni Müsavat", "Şərq", "525-ci qəzet", "Zerkalo", "Exo" və s.
Bu, qəzetlərdəki informasiya xəbərləri, reportaj, analitik məqalələr, oçerklər, müsabiqələr, müraciətlər, mətbuat konfransları və s. tədqiq olunub. Monitorinq zamanı aydın olub ki, 2002-ci ilin 1-31 dekabr tarixlərində bu qəzetlərdə üst-üstə 178 dəfə milli azlıqların bu və ya digər məsələlərinə yer verilib. Qəzet səhifələrində gedən materiallar isə müxtəlif xarakterlidir. Bura onların ümumi-nəzəri və tarixi materialları ilə yanaşı, etnik və dini ümumiliklərin müasir vəziyyəti, ictimai təşkilatların tədbirləri haqqında məlumat və s"daxildir.
N.Niftiyev bildirir ki, bütün bu faktlar ölkə mediasının azsaylı xalqlara, onlarn problemlərinə, eləcə də mədəniyyətinin təbliğinə kifayət qədər yer ayırdığının nəticəsidir: "Göründüyü kimi, milli azlıqlarla bağlı hər bir məsələ Azərbaycan KİV-ləri üçün prioritet mövzu olub".