Bankların qarşısında dollar almaq üçün uzun növbələr yaranıb. Bir neçə gündür ki, dərman depolarından idxal mənşəli preparatların satışı da dayandırılıb. Rəsmən elan edilməsə də, yerli istehsallı az saylı dərmanlardan başqa şəbəkəyə heç nə buraxılmır.
Devalvasiya
gözləntisi, daha sadə ifadə etsək, manatın aqibətinin qeyri-müəyyənliyi
depolardan buraxılan məhsulların dayandırılmasına səbəb olub. Eyni
vəziyyət ərzaq məhsullarının topdansatış mərkəzlərində də hökm sürür.
Ölkədə manatın ucuzlaşmaqda davam etməsi, ərzaq və digər əmtəə
mallarında hər gün müşahidə olunan bahalaşma sosial narazılıq
yaratmaqdadır.
Bir
sıra ekspertlər hesab edir ki, hökumət yaranmış duruma təcili müdaxilə
etməsə, hansısa ciddi addımlar atılmasa, sosial gərginlik daha da arta
və ölkə heç də yaxşı olmayan situasiya ilə üz-üzə qala bilər.
Bəs hökumət təcili hansı addımları atmalıdır?
Milli
Məclisin İqtisadi siyasət komitəsinin üzvü, baş nazirin sabiq birinci
müavini Vahid Əhmədov öncə bildirdi ki, dünya bazarında neftin qiyməti
kəskin aşağı düşdüyü və idxal-ixrac əməliyyatlarında mənfi saldo
yarandığı üçün Azərbaycanda manatın ucuzlaşması, əmtəə məhsullarında
bahalaşmanın getməsi labüd idi. Manat iki dəfə devalvasiya oldu, lakin
yenə də manat gəlib öz bazar dəyərini almayıb: "Mən əvvəldən yumşaq
devalvasiyanın tərəfdarı olmuşam. Manatı buraxmaq lazım idi ki, manat
yava-yavaş gəlib öz bazar dəyərini alsın. Necə ki, Rusiyada,
Qazaxıstanda bunu etdilər. Azərbaycanda isə buna gedilmədi. Mərkəzi Bank
və digər hökumət qurumları kəskin devalvasiyaya getdilər. İndi gedən
yumşaq devalvasiya isə müəyyən müddət davam edəcək. O vaxta qədər davam
edəcək ki, manat gəlib bazarda öz həqiqi dəyərini alacaq. Bu da
lazımdır. Çünki hər il manatı saxlamaq üçün Mərkəzi Bank öz
ehtiyatlarından maliyyə bazarına xeyli vəsait buraxırdı. Bu vəsaitlərlə
manatı müəyyən qədər qoruyub saxlayırdılar. Buna görə təxminən keçən
müddət ərzində 12 milyard manata yaxın Mərkəzi Bankın ehtiyatından
vəsait azalıb. Amma ağıllı, normal hökumət olsaydı, həmin vəsaitləri
ayırardı real sektora, manatı da buraxardı tələb və təklif arasında
formalaşan rəqabətə. Buna gedilmədiyi üçün indiki proses davam edəcək.
Mərkəzi
Bank hökumətlə bir yerdə əhaliyə məlumat verməlidir ki, belə bir proses
gedir. Çox təəssüflər olsun ki, Mərkəzi Bankın rəhbərliyi heç bir
izahat vermir və hökumət də susur. Bu da əhali arasında təşvişi bir az
da artırır. Hökumət mütləq reaksiya verməlidir".
Vahid Əhmədov
qeyd etdi ki, Azərbaycanda yaranmış bu vəziyyətə görə ölkəyə və əhaliyə
ziyan vurulmasının qarşısını almağın yolları var. İki ən vacib məsələ
həllini tapmalıdır: "Bahalaşmanın qarşısını inzibati yollarla almaq
qeyri-mümkündür. İlk növbədə iki məsələni həll etmək lazımdır.
Birincisi, bank sisteminin sağlamlaşdırılması çox vacibdir. Bu gün bank
sistemində çox ciddi problemlər var. Buna hökumət, dövlət qarışmalıdır.
İkinci vacib məsələ qeyri-neft sektorunun inkişafına nail olmaqdır.
Düzdür, bu uzun yoldur. 2004-cü ildə cənab prezident Regionların
iqtisadi inkişafı proqramı çərçivəsində hökumətin qarşısında qoyduğu
məsələlərdən biri qeyri-neft sektorunun inkişafı idi. 11 ildən artıq
keçib, ancaq təəssüf ki, qeyr-neft sektorunda ciddi inkişafa nail ola
bilməmişik. Amma indi də gec deyil. Konkret proqramlar hazırlanmalı və
həyata keçirilməlidir. Qeyri-neft sektorunda ciddi inkişaf olmadan
büdcəyə istənilən səviyyədə vəsait daxil olmasına nail olmaq çətindir.
Kənd təsərrüfatı sahəsinin inkişafı üçün cənab prezident və Prezident
Administrasiyası addımlar atır, müəyyən qədər inkişaf gözlənilir. Amma
kənd təsərrüfatı ilə yanaşı sənayedə də inkişafa nail olunmalıdır.
Azərbaycanın öz ehtiyaclarını ödəyə bilən məhsulları xaricdən gətirməyə
ehtiyac yoxdur. İdxalın tərkibinə baxmaq lazımdır ki, hansı məhsulu
Azərbaycanda istehsal etmək mümkündürsə, təcili surətdə onun istehsalını
bərpa eləmək lazımdır.
Deputat onu da vurğuladı ki, Azərbaycanda struktur islahatlarına da çox böyük ehtiyac var:
"Struktur islahatları bütün idarəetmə sistemini əhatə eləməlidir.
Düzdür, 26 sentyabrda referendumdan sonra ölkədə vitse-prezidentlik
institutu idarəçilikdə tətbiq olunacaq. Bu, problemlərin həllinə müəyyən
qədər müsbət təsir göstərə bilər. Nazirlər Kabinetinin bir müddət sonra
buraxılmasına, ümumiyyətlə, strukturların dəyişməsinə ehtiyac var.
Siyasi islahatlar da aparılmalıdır ki, problemlər öz həllini tapsın.
Yəqin ki, referendumdan sonra dövlət başçısı siyasi islahatlara da start
verər.
musavat.com