Ulu Öndər Mustafa Kamal Atatürkün vəfatından 85 il ötür. 57 yaşında dünyasını dəyişən Atatürkün təbii olaraq ölmədiyi, dövrün qüdrətli hökmdarları və həkimləri tərəfindən “zəhərləndiyi” barədə zaman-zaman iddialar səsləndirilib.  

"Unikal" xəbər verir ki,  Türkiyənin "Yeni Şafak" qəzeti 6 aprel 2015-ci il tarixli “Atatürkü belə zəhərlədilər” başlığı ilə oxucularına Atatürkün ölümündə sirr pərdəsini açan tarixi dəlillər əldə etdiyini açıqlamışdı. Ancaq Türkiyənin ən önəmli tarixçilərindən olan Prof. Dr. İlber Ortaylı isə "Atatürk zəhərlənərək öldürüldü" iddialarını təkzib etmişdi.

Qəzetin bu gün dərc olunan məqaləsində Mustafa Kamal Atatürkün ölümü yenidən işıqlandırılıb. 

Bildirilir ki, 57 illik həyatı boyu cəbhədən-cəbhəyə qaçan  Atatürk uşaqlıqdan bəri bir çox xəstəliklə - malyariya, böyrək və ürək xəstəlikləri, ekzema və siroz kimi mübarizə aparıb. 

Atatürk ölümündən aylar əvvəl köməkçisi Salih Bozokanın sözlərindən sitat gətirən qəzet yazır:  "Öləcəm Saleh, çünki mənim xəstəliyim sirozdur. Oxudum və müayinə etdim, siroz insanı mütləq öldürür. Amma xəstəliyim daha əvvəl mənə tam təfərrüatı ilə izah edilsəydi onda mən bu işin əvvəlində tədbir görərdim”.

10 noyabr 1938-ci ildə İstanbulda Dolmabahçe sarayında vəfat edən Atatürkə ölümündən təxminən bir il əvvəl siroz diaqnozu qoyulub. Atatürkün doğulduğu andan ölümünə qədər dəfələrlə xəstəliklərə tutulduğu, cəbhədə yaralandığı, travma və infarkt keçirdiyi, bəzi vərdişlərinin sağlamlığına mənfi təsir göstərdiyi məlumdur.

Atatürkün keçirdiyi ilk travma:  Bacı-qardaşları öldü,  o isə yaşadı...

Mustafa Kamal Atatürkün keçirdiyi ilk ağır xəstəlik və travma uşaqlıq illərinə təsadüf edir. Makbule Xanımdan başqa 4 bacısını erkən yaşda itirən Mustafanın qardaşları Əhməd və Ömər də gənc yaşda difteriya xəstəliyindən əziyyət çəkirdilər.

Qardaşları rəhmətə gedəndə Mustafa bu xəstəlikdən xilas olub. O, rəhmətlik bacı-qardaşlarının hekayələrini dinləyərək böyüyüb və 20 yaşında olarkən kiçik bacısı Naciyə də dünyasını dəyişib.

Uşaq ikən tutduğu malyariya xəstəliyi bütün həyatı boyu əziyyət çəkdi...

Mustafa Kamal Bitolada (indiki Şimali Makedoniya) hərbi liseyə təzəcə başlayanda malyariyaya tutulmuşdu.

Malyariya ona ömrünün sonuna kimi təsir edib. O dövrdə ölümcül olan bu xəstəlik 15-16 yaşlarında olan Mustafa Kamalın da immun sistemini zəiflətdi. Xəstəliyi zamanı yüksək hərarət, titrəmə və huşunu itirmə keçirən Mustafa Kamal bu xəstəliyə qalib gələ bilib.

Atatürk Liviyaya niyə getdi? - Tripolidə baş verən qəza onun sol gözünə daimi ziyan vurub...

Tarixlər 8 dekabr 1911-ci ildə göstərildikdə, mayor Mustafa Kamal 30 yaşında idi və Osmanlı İmperatorluğunun Şimali Afrikadakı son ərazisi olan Tripoliyə göndərildi. O, oktyabrın 19-da Benqazi vasitəsilə İsgəndəriyyəyə yola düşdükdən sonra xəstəlik keçirdi. 16-17 yanvar 1912-ci ildə Dərnə hücumu zamanı gözündən yaralanmış və bir ay xəstəxanada müalicə almışdır. Dağıntıdan düşən əhəngdaşı parçası onun üzünə şiddətlə dəydi və ömrünün sonuna qədər sol gözündə qalıcı zədələr buraxdı.Qurtuluş Savaşı başlamazdan əvvəl Atatürk anası Zübeydə Xanımla Şişlidə bir evdə qalırdı. Bu zaman gözündə ağrılar təkrarlanıb və əməliyyat olunub.

1914-15-ci illərdə Çanaqqala müharibələri zamanı podpolkovnik Mustafa Kamal yenidən malyariyaya tutulur. Çunuk Bayırda baş verən qarşıdurma zamanı onun ürəyinə bomba qəlpələri dəyib.

Polkovnik Mustafa Kamal xatirələrində bu hadisəni belə təsvir edir: "1915-ci il avqustun 10-da güllələndiyimi eşidəndə bütün cəbhələrdə çaxnaşma yarana bilərdi. Ürəyimin üstündəki cibimdəki saat sındı. O gün axşama qədər mən qoşunların başında daha iddialı döyüşdüm.  Lakin bu qəlpə ürəyimdə aylarla getməyən bədənimdə dərin çapıq buraxdı. Qan ləkəsi qoydu. Elə həmin gecə, yəni avqustda 10-da məni ölümdən xilas edən və sındırılan saatımı ordu komandiri Liman fon Sanders Paşaya sınıq saatımı xatirə olaraq verdim". 

Atatürk və xroniki böyrək xəstəliyi...

Atatürk Çanaqqala Döyüşü zamanı malyariya ilə yanaşı böyrək xəstəliyindən də əziyyət çəkirdi. 1917-ci ilin sonunda o dövrdə vəliəhd olan Sultan Vahdəddinlə Almaniyaya gedən general-mayor Mustafa Kamalın bu narahatlığı daha da artdı. Bu səbəbdən Mustafa Kamal Paşa Avstriyanın paytaxtı Vyanaya getdi Bristol  hotelində qalan Mustafa Kamal Paşa Kottec Sanatoriyasında müalicəyə başladı və Karlsbatda (Carsbad) spa müalicəsi aldı.

Qulaq ekzeması…

Atatürkün gəncliyindən bəri qulaq ekzeması var idi. 1926-cı ildə Bursa da qulaq ekzeması təkrarlandı. Buna görə də tez-tez qulaq infeksiyası keçirirdi.  

Qurtuluş müharibəsi dövründə malyariya xəstəliyi davam etdi...

İstiqlal Müharibəsində 3 qabırğası sınıb...

Mustafa Kamal paşa 1921-ci il avqustun 12-də Ankaranın Polatlı bölgəsində cəbhəni yoxlayarkən atdan yıxılaraq üç qabırğasını sındırıb. Lakin cəmi 5 gündən sonra tam sağalmamış avqustun 17-də cəbhəyə qayıtmalı oldu.  

Atatürkün ictimaiyyətdən gizlədilən ilk infarktları...

Qazi Mustafa Kamal Paşa 1923-cü ildə cümhuriyyətin elan edilməsindən 2 həftə sonra 11 noyabrda infarkt keçirib. (Bəzi mənbələrdə bu tarix noyabrın 10-da qeyd olunur) Ankarada Çankaya Köşkündə nahar edərkən xəstələnən və masadan ayrıla bilməyən Türkiyə prezidentinin imdadına həkim Refik Saydam gəlib. Otağında sətəlcəm diaqnozu ilə yatan Lətifə xanımı yoxlamağa gələn Saydam həkim özü ilə gətirdiyi morfini Mustafa Kamal Paşaya vurub.  İnfarkta həddindən artıq yorğunluq və stress səbəb olub.

 2 gün sonra ikinci infarkt...

Bundan 2 gün sonra Atatürk Çankaya Köşkü bağçasında yenidən infarkt keçirib. İti ilə oynayan Paşa bağçada qəhvə içərkən qəfil yerə yıxılıb. Diaqnoz hələ də eyni idi; Həddindən artıq iş və stress infarktlara səbəb olur.

1927-ci ilin mayında Nitq hazırlayarkən 3 gün yatmadı və yenidən infarkt keçirdi...

Atatürk Qurtuluş Döyüşü dövrü haqqında yazdığı Nitqini hazırlayarkən üçüncü dəfə infarkt keçirib.O zamankı səhiyyə naziri Refik Saydam və həkim İsmail Arar tərəfindən müdaxilə edilən Atatürkün bu dəfə çox əziyyət çəkdiyi və əzələ boşaldıcı iynələrlə sakitləşdiyi məlum olub. Lakin Atatürkün infarkt keçirməsi mayın 23-ü və 28-də ürək tutması şəklində təkrarlanır.

Atatürkü müalicə intizamında saxlamaq üçün xaricdən həkim gətirildi. Xarici ekspertlər onu müayinə edərək müalicəni məqsədəuyğun və kafi hesab etdiklərini bildiriblər; Bu dəfə siqaret və spirtli içkilərə qadağa qoyulub. Atatürkün anası Zübeydə Xanım və atası Əli Rıza Əfəndi ürək xəstəliyi olduğundan diqqətli olmaq məcburiyyətində qaldılar. Ancaq Atatürkün bu müalicə intizamına əməl etdiyini söyləmək olmaz.

Sonrakı 10 ildə Atatürk heç bir narahatçılıq əlaməti göstərmədi. Ancaq 1936-cı ilin noyabrında bir səhər prezident yüksək hərarət və şiddətli üşütmə ilə oyandı. Onun hərarəti 39 dərəcə olub və bədəninin sağ tərəfində şiddətli ağrılar hiss etdiyini bildirib.

Pnevmoniya diaqnozu qoyulan Atatürk bu hadisədən sonra 5 gün ərzində həkimlərin dediklərinə tam əməl edib. Sonrakı dövrdə Atatürk 1938-ci ilə qədər həkim nəzarətində qaldı, lakin qadağaları pozaraq həyatında çox dəyişiklik etmədi.

Sirrozun ilk diaqnozu...

1938-ci ilin yanvarında bədənində qaşınma başlayanda iş rejimi pozulur və kurort müalicəsi üçün Yalovaya gedir. O, Bursa spa müdiri Doktor Nihat Reşat Belger tərəfindən müayinə olunub. Sirrozun ilk diaqnozu burada qoyulub.

Doktor Belqer öz xatirələrində bu hadisəni belə izah edir: "Mən əllə müayinə edərkən qaraciyərinin böyüdüyünü anladım. Qaşıntının yemək-içmə ilə bağlı olduğunu söylədim. Bu sözlər Atatürkə təəccüblü təsir etdi. O günə qədər qaraciyər xəstəliyindən xəbər almamışdı.  

Vəsiyyətini yazdı və komaya düşdü...

Atatürk sonuncu dəfə 1938-ci il mayın 26-da Ankaradan ayrılaraq İstanbula köçür. 1938-ci ilin sentyabrına qədər Atatürkün səhhəti sürətlə pisləşməyə başladı. Bunu dərk edən Prezident 1938-ci il sentyabrın 5-də vəsiyyətnaməni yazdı. Ertəsi gün Dolmabahçe Sarayına gələn fransız həkim Fissenger Atatürkün mədəsindən 6 litr su götürüb. O , 1938-ci il oktyabrın 16- da günortadan sonra ağır komaya düşür. Bu kritik vəziyyət 5 gün davam edir.  O, son günlərini Dolmabahçedəki otağında keçirib və orada dünyasını dəyişib. Onun səhhətinin pisləşməsi türkiyəli və xarici həkimlərin müalicələrinə baxmayaraq nəticə verməyib.

Atatürk 1938-ci il noyabrın 10-da səhər saatlarında vəfat etdi...

Az yatan, az yeyən Atatürkün qəhvə aludəçisi olduğu, siqaret çəkdiyi və spirtli içki qəbul etdiyi məlumdur. Atatürk ölümündən bir neçə ay əvvəl Dolmabahçe sarayında övladlığa götürdüyü qızı Sabiha Gökçenlə söhbət edərkən son qəhvəsini içib. Onun həmin dövrə qədər gündə 30 fincana qədər qəhvə içdiyi deyilir.

Atatürklə bağlı 450 səhifəlik tezis hazırlayan dosent Eren Akçiçek nizamsız qidalanmanın, yuxu və istirahətə kifayət qədər vaxt ayıra bilməməyin Atatürkün qaraciyərini yorduğunu bildirir.

Dr. Akçiçekin diqqət çəkdiyi amillərdən biri də siroz diaqnozunun çox gec qoyulmasıdır.

Bəzi tezislərə görə, Atatürk o dövrdə bilinməyən Hepatit B və ya C virusundan dünyasını dəyişib.   “Atatürkün Sağlamlığı, Xəstəlikləri və Ölümü” kitabının müəllifi Həkim Eren Akçiçek “Qara ciyərin böyüməsi spirtə bağlı sirozun ən mühüm göstəricilərindən biridir” deyə iddia edib. 

Gülayə Mecid