Evimizin bərəkətinin bərəkətsizliyi

Pol Breqq: "Nə yediyini söylə, deyim sən necə insansan"

Redaksiyadan: Ötən saylarımızdan başlayaraq, əsasən, Bakı şəhərinin ciddi problemlər yaradan müşkülləri barədə oxuculara silsilə yazılar təqdim edirik. Oxucunun yadındadırsa, ilk yazımız Bakı şəhərinin hava durumu barədə olmuşdu.

Qeyd etmək lazımdır ki, bu yazıda toxunulan problemlərə oxucularımız ciddi şəkildə reaksiya verdilər. Başqa cür ola da bilməz. Çünki söhbət hamımızın taleyüklü problemlərindən gedir.
İş burasındadır ki, peşə mənsibiyyətimizdən, siyasi baxışlarımızdan və sosial mövqeymizdən, yəni kasıblığımızdan, varlılığımızdan asılı olmayaraq hamımız bu şəhərin havası ilə nəfəs alır, dükan və bazarlarında satılan ərzaq və meyvələrlə qidalanır və bu şəhərin suyundan içirik. Deməli, hamımızın eyni dərəcədə diqqətlə yanaşmalı olduğumuz bir neçə müştərək məsələlər mövcuddur.
Son dərəcə məsuliyyətlə və hətta mübariz şəkildə yanaşmalı olduğumuz belə provblemlərdən biri də gündə bir neçə dəfə yeməli olduğumuz çörəkdir.
O çörək ki, babalarımız onun bərəkətini və halallığını, paklığını və izzətini, az qala, Qurani-Kərimlə bir tuturdular. Çörək qırıntısını yerdə görən babalarımız və nənələrimiz əyilərək onu ehtiramla qaldırıb öpür, "Bərəkətinə qurban olum!" deyərək hündür bir yerə qoyardılar ki, ayaqlar altında qalıb tapdalanmasın.
Və müqəddəs çörəyə bu cür yanaşma həm də insanın insana, təbiətə və insan əməyinə sərgilədiyi yüksək mədəniyyətdən irəli gəlirdi.
Amma, deyəsən, artıq bu yüksək dəyərlərin deformasiyaya uğradığı o zamana gəlib çıxmışıq ki, çörək bizim üçün adicə əmtəə növünə çevrilib. Bu məqamda hökmən qeyd etməliyik ki, çörək dəyişilməyib, biz dəyişilmişik. O bizi doyuzdurmaq, qolumuza qüvvət, dizimizə təpər, gözlərimizə işıq gətirmək missiyasını yenə də daşımaqdadır. Və bizim ona dəyişən münasibətimiz çörəyin keyfiyyətinin dəyişməsinə, sonda isə özümüzün bir sıra xoşagəlməz xəstəliklərlə üzləşməyimizə səbəb olub.
Deməli, birinci növbədə özümüzə, ailəmizə və Allaha münasibətimiz dəyişilib.
Xülasə, keçək mətləbimizin daha konkret detallarına...
İstilər düşəndən bəri Bakı əhalisi gün ərzində bir neçə dəfə çörək almağa başlayıb. Özü də əsasən isti çörək satan sexlərin çörəyinə üstünlük verilir. Məsələ bundaır ki, bu qızmar günlərdə səhər bişən çörəyi artıq günortadan sonra yemək olmur - içi yapışqanlaşır, həm də qəribə kimyəvi maddə qoxusu gəlir. Ona görə də camaat çörəyi hər dəfə yeməkdən öncə, isti-isti almağa məcbur olur. Əhalini qınamaq da olmaz - həkimlər və mütəxəssislər bu cür çörəkdən uzaq durmağı məsləhət görürlər, belə çörəklə qidalanmağın axırının yüngül halda zəhərlənməklə, ağır hallarda isə hətta ölümlə nəticələnə biləcəyini vurğulayırlar. Araşdırmamıza görə, bu durumda mədəsində problem olması üzündən boyat çörək yeməyə məcbur olanlar da çətinliklə üzləşir. Yəni alınan çörək boyatımadan bir neçə saat ərzində xarab olur. Halbuki, standartlara görə, çörək və çörək məhsulları, ən azı, 72 saat istehlak üçün yararlı olur.
Məsələ bundadır ki, neçə illərdir ki, bu məsələ gündəmdə olmasına baxmayaraq, yenə də Bakıda istilər düşən kimi, yəni mayın sonlarında sentyabrın sonlarına qədər dükan-bazarda satılan çörək məhsullarının əksəriyyətinin "kartof xəstəliyi"nə tutulub. Alimlər subtilis (kartof çöpü) virusları tərəfindən 40 dərəcəyə yaxın temperaturda inkişaf etməyə başlayan bu çörək xəstəliyini insan orqanizmi üçün çox təhlükəli sayırlar. Azərbaycan alimi, qida sektoru üzrə mütəxəssis Salman Əliyevin araşdırmasına görə, çörəkdə kartof xəstəliyi baş verən zaman asetoin, butandiol və diasetil kimi maddələrin miqdarı altmış dəfəyə qədər artır. Məsələn, 1 kiloqram normal çörəkdə əgər diasetil 0,5 milliqramdırsa, "kartof xəstəliyi"nə tutulmuş çörəyin tərkibində isə diasetil 30 milliqram/kiloqramdır. Alimlər diasetili insan sağlamlığı üçün çox təhlükəli sayırlar. Məsələn, ABŞ-ın Corc Vaşinqton universitetinin əməkdaşı Devid Mayklzın araşdırmasına görə, diasetil buxarları insanda bronxit xəstəliyinin yaranmasına səbəb olur. Həmçinin ABŞ təbiəti mühafizə və sağlamlıq adminstrasiyasına 30 alim tərəfindən təqdim edilən rəy məktubuna əsasən, diasetil və asetoin buxarları insan sağlamlığı üçün çox ziyanlıdır. Tərkibində asetoin, butandiol və diasetil olan çörəklərlə qidalanmaq isə insanları zəhərləyər, həmçinin onlarda pnevmoniya, ağ ciyər xəstəlikləri və meningit yarada bilər, həmçinin insanda qan yoluxmasına yol açmağa qadirdir. Həkimlər xüsusilə hamilə qadınlara bu cür çörəklərlə qidanlanmağı qadağan edirlər, çünki çörəklərdə yaranan viruslar dölə də keçərək, gələcək körpələr üçün də problemlər yarada bilər. Yəni un və un məmulatları istehsalı sahəsi yay vaxtı əhalinin böyük hissəsini çörək istehsalı ilə bağlı risk altında qoyur.
Azərbaycan Azad İstehlakçılar Birliyinin (AAİB) araşdırmasına görə, ölkə üzrə çörək istehsalı sahəsində subtilis (kartof çöpü) viruslarına yoluxma bir neçə yolla baş verir. Birinci variantda virusa yoluxma un vasitəsi ilə baş verir, yəni bakteriyalar taxılı yoluxdurur və ondan istehsal edilmiş un da yoluxmuş olur, daha sonra ondan istehsal edilən xəmir və çörək də virus daşıyıcısına çevrilir. Çünki həmin virusların vegetativ hüceyrələri 75-80OC istilikdə ölsələr də, sporaları hətta bir saat ərzində 120OC istilikdə qaldıqda belə məhv olmur. Çörək isə maksimum 20 dəqiqəyə bişir. Yəni bu yolla bişən çörək virus daşıyıcısı olaraq qalır.
Çörək subtilis virusuna avadanlıq vasitəsi ilə də yoluxa bilər. AAİB rəhbəri Eyyub Hüseynovun verdiyi məlumata görə, məsələnin bu tərəfi beynəlxalq təşkilatların xüsusi diqqətindədir. "ABŞ İnkişaf Agentliyi tərəfindən bizə bununla bağlı 8 günlük treninq keçilib. Yəni avadanlıqlar mütəmadi nəzarətdən keçirilməli, xüsusi məhlullarla, məsələn, sirkə ilə təmizlənməlidir ki, viruslar qalmasın", - deyə Eyyub Hüseynov vurğulayır. AAİB rəhbərinin sözlərinə görə, dükanlarda satılmamış qalan çörəklərin yenidən zavodlara qaytarılaraq təzə çörəyə qatılması da virus mənbəyi ola bilər. "Ən ağrılı məsələlərdən biri də dükanlarda satılan unun istehsal tarixinin və yararlılıq müddətinin göstərilməməsidir. Biz araşdırma aparmışıq, dükanlarda satılan unun 85 faizinin üzərində istehsal tarixi yoxdur. Unun yararlılıq müddəti də bir ildən çox deyil, bu müddəti keçdikdə avtomatik olaraq onun tərkibində viruslar və göbələklər artır. Təbii kartof çöpləri də artır", - deyə AAİB başçısı bildirib. Onun sözlərinə görə, hökumət bu istiqamətdə radikal addımlar atmalı və bazarda ciddi tədbirlər gerçəkləşdirilməlidir.
Hökumət təmsilçiləri isə artıq belə tədbirlərin həyata keçirilməyə başlanıldığını bildirirlər. İqtisadi İnkişaf Nazirliyindən (İİN) verilən məlumata görə, artıq Bakıda və əyalətlərdə Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun (SKMF) xətti ilə modern çörək zavodları qurulur ki, bu zavodlarda texnoloji xətt elə qurulub ki, bu zaman subtilis viruslarının sporaları da məhv edilir. Belə zavodlarda çörəyin bişməsi insan əli dəymədən baş verir ki, bu çörək məmulatlarını istehlakçı üçün tam təhlükəsiz edir. Bişirilən çörəklər xüsusi kağız torbalara qablaşdırır və xüsusi avtomobillərlə daşınır ki, bu zaman çörəklərin insan əli ilə təması minimuma enir. Qeyd edək ki, əhali də xüsusi qablaşdırmış çörəklərdən razılıq edir və bu yay günlərində onları hətta 3 gün belə saxlamağın mümkün olduğun vurğulayır. Lakin belə zavodlar çox azdır və demək olar ki, yalnız iri supermarketlərə mal verirlər. Əhalinin kütləvi şəkildə çörək aldığı sexlərdə və kiçik dükanlarda vəziyyət əvvəlki kimi acınacaqlıdır.
İqtisadçı alim, İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzinin (İTM) eksperti Vahid Məhərrəmov isə müəyyən üsullar tətbiq etməklə vəziyyəti düzəltməyi mümkün sayır: "Buğda yığıldıqdan sonra qurudularaq çeşidlənməlidir. Bu xəstəlik buğdanın saxlanması zamanı əmələ gəlir. Bunun qarşısını almaq üçün buğda texnoloji qaydalara uyğun şəkildə kondisiya edilməlidir". İTM təmsilçisinin sözlərinə görə, əgər virus una keçərsə də iş adamları çörəyi bişirərkən müəyyən maddələr qatmaqla həmin virusları yox edə bilərlər: "Amma bu maddələr elə seçilməlidir ki, insan sağlamlığına zərər vurmasın", - deyə iqtisadçı alim vurğulayıb.
Qeyd edək ki, əhali, xüsusilə də kənd əhalisinin bu problemi alma və ya üzüm sirkəsi vasitəsi həll edir. Yəni xəmirə azacıq sirkə qatmaqla həmin sporaları məhv edən turş mühit yaranır. Bu mühitin əldə edilməsi üçün həm də balatıdan istifadə edilir. Adətən kənd yerlərində "droj" əvəzinə balatı, yəni köhnə xəmirdən qalmış mayalı xəmir istifadə edilir və xəmir yoğrulduqdan sonra bir neçə saat acımağa qoyulur. Təcrübə göstərir ki, balatılı xəmir bir saat qaldıqdan sonra onda kartof xəstəliyi yaranmır. Kənd yerlərində isə adətən xəmiri beş-altı saat acımağa qoyurlar. Sadəcə, bu təcrübə Bakıdakı sexlərdə də tətbiq edilməlidir. Bakı sexlərində xəmir yoğurulduqdan 20 dəqiqə sonra çörək bişirilməyə başlayır. İş adamlarını məcbur etmək lazımdır ki, xəmiri, ən azı, 1 saat saxladıqdan sonra kündələyib sobaya yerləşdirsinlər.
P.S. Ötən çağlarda deyirdilər ki, "Mənə dostunu göstər, deyim sən necə insansan".
Məşhur Amerika dietoloqu Pol Breqq isə bu dəyərləndirmə meyarını daha konkret və sərrast şəkildə ifadə etdi: "Nə yediyini söylə, deyim sən necə insansan".
Əlavə şərhə ehtiyac varmı?

Çingiz