"Energetikada xırda məsələ yoxdur. Hər hansı kiçik bir məsələ çox böyük miqyas ala bilər və qəzanın genişlənməsinə səbəb olar.

Unikal.org xəbər verir ki, bunu "Xalq Qəzetinə Azərbaycan -Texniki Universitetinin dosenti, Əməkdar mühəndis Qara Həsənov Mingəçevirdəki "Azərbaycan" İES-də baş verən qəzanın səbəblərinə münasibət bildirərkən deyib. Q. Həsənov bildirib ki, cərəyan transformatorunda bir tona yaxın yağ olur. Yağın həcminə görə 60 kiloqramdan başlamış 600 kiloqram, bir ton-hər bir kateqoriya elektrotexniki qurğuya uyğun standart var. Bir tona yaxın olan avadanlıqların ətrafında qəza vaxtı yağ necə paylanmalı, hara yönəldilməli, hara toplanmalıdır. Bütün bunlar qabaqcadan müəyyənləşdirilməlidir ki, qəza baş verən zaman yanğın bu şəkildə böyük bir faciəyə çevrilməsin.

Cərəyan transformatorları yağlı transformatorlardır. Hazırda bütün dünyada bu tip transformatorları qaz transformatorları ilə əvəz ediblər. Belə transformatorların heç bir partlayış və yanğın qorxusu yoxdur. Bu tip transformatorlar çox uyğun şəkildə yarımstansiyalarda öz funksiyalarını normal qaydada yerinə yetirir, cərəyanın ölçü prinsiplərinə düzgün, xətasız əməl edirlər. "Təəssüf ki, bizdə yağ transformatorlarlı hələ də qaz transformatorları ilə əvəzlənməyib.

Ona görə də yanğın bu çəkildə fəsad törədib. Hazırda istifadə olunan transformatorlar ölçü transformatorlarıdır, güc transformatorları deyil. Ölçü transformatoru rele mühafizə, avtomatika, siqnala hesablanıb. Onların funksiyaları başqadır. Ona görə də bu transormatorları komplektə uyğun şəkildə dəyişmək lazımdır. Transformatorlar "Scada" sisteminə uyğunlaşdırılmalıdır. "Scada" sistemi şəbəkəni onlayn rejimində izləməyə imkan verir. Bir çox avadanlıqlar da buna uyğun olaraq rəqəmsal variantda ifadə olunmalıdır. Burada söhbət təkcə bir tranformatordan yox, müəyyən bir kompleksi dəyişməkdən, müasirləşdirməkdən söhbət gedir. Təəssüf ki, "Azərbaycan" İES-də "Scada" sistemi tam qurulmayıb.

Q. Həsənovun ehtimalına görə, Mingəçevirdəki İES- də yanğın baş verən zaman siqnal kabelləri, avtomatika, rele mühafizəsinə aid olan kabellər- buna ikinci dövrə kabelləri deyilir - onlar yanğın vaxtı yanlış siqnallarla işləyiblər. Bütün əməliyyatlar yanlış gedib. Bütün əməliyyatlar personal tərəfindən deyil, siqnallar əsasında aparılır. Bu da çox qısa bir müddətdə baş verən prosesdir. Yanlış bir əməliyyat şəbəkədə böyük bir fəsada gətirib çıxara bilir. Çünki oradan çıxan 300-500 kilovotluq xətlər çox böyük enerji daşıyıcılarıdır. Onlardan biri dövrədən çıxarsa, şəbəkədə dayanıqsızlıq rejimi yaranar. Dayanaqsızlıq digər generatora keçər. Bu şəkildə yaranmış zəncirvari dayanıqsızlıq bütün sistemə təsir edə bilər.

"Bildiyiniz kimi, Azərbaycanda çoxlu su-elekrtik stansiyaları var. Ancaq su elektrik stansiyalarının böyük gücü yoxdur. Möhtərəm Prezidentimiz də müşavirədə dedi ki, bu, Cənubi Qafqazda ən böyük stansiyadır. Nə Ermənistanda, nə Gürcüstanda bu gücə malik istilik elektrik stansiyası yoxdur. 2400 meqavat bizim enerji təchizatımızın 40-45 faizini təşkil edir. Ona görə də su-elektrik satnsiyaları nə qədər çevik, tez yük götürə bilsələr də, bu qədər defisiti qapaya bilməzdilər. Çünki 3 blokun birdən-birə dayanmağı zamanı böyük defisit əmələ gəlmişdi. Təbii ki, su-elektrik stansiyaları bunun yerini doldura bilməzdi.

Əslində, Mingəçevir İES "Skada sisteminə - kompüterləşmə sisteminə keçirilməli idi. Bu, çox mükəmməl, son variantlı sistemdir. Ancaq bu sistemin əsas əhəmiyyəti nədən ibarətdir? O, şəbəkəni online rejimində izləmək, onların şəbəkə vəziyyətini, parametrlərini, standartlara uyğun olub-olmadığını izləmək, kənarlaşma varsa, onu siqnalla korrektə etmək, komandaları yenidən işlək qayadasına salmaq və bu komandaları müəyyən bir yerin açılması və ya avtomatik qoşulması və digər işlər həyata keçirməyə imkan verir. Bu, çox mükəmməl bir sistemdir, ancaq kompleks olmalıdır. "Skada ya aid olan avadanlıqların hamısı son variantlarda olmalıdır. Transformatorlarda sensorlar, detektorlar, açarlar da həmin variantlarda olmalıdır. Cərəyan transformatorları, açarlar, gərginlik ¬transformatorları-bütün nöqtələrdə siqnalı qəbul, və ötürə biləcək sistem olmalıdır. Bu sistem fibroptik kabellərlə çox dəqiq işləyir. Hətta personalın burada səhv buraxması da mümkün deyil. "Skada sistemi hələ ki, Mingəçevir İES-də tam şəkildə qurulmayıb. Əgər ¬"Skada sisteminə keçilərsə, avadanlıq tam izolyasiya olunarsa, rəqəmsal sisteminə keçilərsə qəzanın qarşısı vaxtında alına bilər.

Şübhə etmirəm ki, Mingəçevir İES-də vaxtlı-vaxtında yoxlamalar aparılıb. Ancaq etinasızlıq, yağın həcminə görə tədbirlərin görülməməsi qəzaya gətirib çıxarıb. Buraya bardürlər qoyulmalı idi. Yağın axın istiqamətləri müəyyənləşdirilməli idi. Yağ axaraq kabelin kanalına dolmamalı idi. Diqqətsizlik olan yerdə energetikada qəzanın baş verməsi qaçılmazdır. Hər etinasız hərəkət qəzaya şərait yaradır. Adicə bir şaybanın yerində olmaması böyük bir fəsada gətirib çıxarır. Energetikada hər şey bir-biri ilə əlaqəlidir. Adi bir qığılcım və ya sıxac böyük qəzaya şərait yaradır. Mingəçevir İES-də baş vermiş qəzanın səbəblərindən biri səhlənkar və işə qeyri-ciddi münasibət olub.